خوانش نمایشنامه «الأمیرة تنتظر» و «مسافر لیل» بر مبنای طرح سپهر نشانه ای یوری لوتمان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار زبان و ادبیات عربی، دانشگاه گیلان

2 کارشناس ارشد زبان و ادبیات عرب، دانشگاه گیلان

10.29252/mcal.8.14.67

چکیده

برقراری هر نوع کنش ارتباطی در نظام­های اجتماعی، نیازمند نقش راهبری واحد نشانگی است. این عنصر به عنوان کوچک­ترین سازوکار کارکردی، توجه بسیاری از اندیشمندان را به خود معطوف داشته است. مهم ترین وجوه آن، رویکرد نشانه شناختی «یوری لوتمان» است که به عنوان حلقۀ اتصال جامعه شناسی و ادبیات، نیروی خیال را در خدمت جامعه درمی­آورد و به عنوان محل تلاقی زبان و فرهنگ «سپهر نشانه­ای» نام می­گیرد.
از جمله شاخص­ترین بسترهای مرتبط با عرصۀ سوگیری اجتماعی، نمایشنامه است در این حوزه و در ادبیات معاصر عربی، حضور ادیبانی همچون «صلاح عبدالصبور» را شاهد هستیم که در برابر قضایای مهم ملی و فراملی به اشکال گوناگون موضع می­گیرند. عبدالصبور، همچون «لوتمان» و «پیرس»، نه برای زبان، بلکه برای پهنۀ هستی ساختاری نشانه­ای قائل است. او با حرکت در سطحی فراتر در راستای موضع­گیری خاصش، به برخی اشیاء و تیپ­ها بار نشانه­ای نو می­بخشد. نمونۀ بارز این جریان در نمایشنامه­های «الأمیرة تنتظر» و «مسافر لیل» تجلی یافته است. افزون بر قدرت معنی­آفرینی شاعر در دو نمایش مزبور، واگرایی­اش در برابر موضوعی واحد، در دورۀ تاریخی یکسان است. لذا این گفتار برآن است تا مقولۀ حاضر را بر مبنای طرح سپهر نشانه­ای لوتمان بررسی نماید. راهکار پیش­گرفته در این جستار، درک درست فضای نشانه­شناختی هریک از نمایشنامه­ها، بازکاوی نشانه­های کاربردی با توجه به نظریه لوتمان می­باشد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

An Analysis of the Plays ‘The Princess is Waiting’ and ‘The Night Traveler’ based on Yuri Lotman’s Model of Semio sphere

نویسندگان [English]

  • Farhad Rajabi 1
  • Tahere Shakouri 2
1 Associate Professor, University of Guilan
2 Graduated in Arabic Language and Literature
چکیده [English]

Establishing any type of communicative action in social systems requires the leading role of semiotic units. This element, as the smallest functional mechanism, has attracted the attention of numerous scholars. One of its most important aspects is Yuri Lotman’s semiotic approach, as the link between sociology and literature, which utilizes the power of fantasy in service of the community and is named ‘semiosphere’ as the interface of language and culture. Play is one of the most significant grounds relevant to the realm of social bias. In this area and in the contemporary Arabic literature, we see literary scholars, such as Salah Abdel Sabour, who express their views in different ways when facing important national and international issues. Abdel Sabour, like Lutman and Pierce, believes in a semiotic structure not only for the language but also for the whole universe. In line with his particular view, Abdel Sabour goes beyond that and assigns a new semiotic aspect to objects and types. The salient sample of this movement is vividly reflected in the plays of ‘The Princess is Waiting’ and ‘The Night Traveler’. In addition to the poet’s power in making meaning in these two plays, his divergence concerning a single issue is in the same historical period. As such, this paper aims at examining this issue based on Lotman’s model of semioshere. The approach used in this study is a thorough comprehension of the semiotic atmosphere of these two plays and re-analysis of the semiotic functions with regard to Lotman’ theory. 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Abdel Sabour
  • Lotman
  • Play
  • Semiosphere
  • Social bias
- آرون، بول و ألان فیالا (2013م)، سوسیولوجیا الأدب، ترجمه: محمد علی مقلد، ط1، بنغازی: دارالکتاب الجدید.
- اسماعیل، عزالدین (2006م)، کل الطرق تؤدی إلی الشعر، ط1، بیروت: دارالعربیة للموسوعات.
- اسماعیل، کمال محمد (2006م)، الشعر المسرحی فی الأدب المصری المعاصر، قاهره: الهیئة المصریة العامة للکتاب.
- أفخمی، رضا و همکاران (1393ش)، «بررسی جایگاه زن در اشعار اجتماعی صلاح عبدالصبور»، نقد ادب معاصر عربی دانشگاه یزد، دوره 4، شماره 6، صص130-163.
- ایلام، کیر (1992م)، سیمیاء المسرح و الدراما، ترجمه: رئیف کرمط1بیروت: المرکز الثقافی العربی.
- برجکانی، فاطمه (2016م)، نشأة المسرح فی الشرق، المجلد الأول، بیروت: بیسان.
- ترابی، علی اکبر (1385ش)، جامعه شناسی ادبیات فارسی، چ5، تهران: فروزش.
 - جحا، میشال خلیل (1999م)، أعلام الشعر العربی الحدیث (من أحمد شوقی إلی محمود درویش)، ط1، بیروت: دارالعودة.
- دهخدا، علی اکبر (1377ش)، لغت نامۀ دهخدا، ج14، چ2، تهران: دانشگاه تهران.
-دووینیو، ژان (1392ش)، جامعه­شناسی تئاتر، ترجمه: جلال ستاری، تهران: مرکز.
- راعی، علی(1999م)، المسرح فی الوطن العربی، ط2، کویت: علم المعرفة.
- زکی، أحمد کمال (1997م)، دراسات فی النقد الأدبی، ط1، بیروت: الشرکة المصریة العالمیة للنشر-لونجمان.
- سجودی، فرزان (1390ش)، نشانه شناسی فرهنگی، چ1، تهران: نشر علم.
- سجودی، فرزان (1390ش)، نشانه شناسی کاربردی، چ2، تهران: نشر علم.
- شمیسا، سیروس( 1379ش)، بیان و معانی، چ5، تهران: فردوسی.
- عبدالصبور، صلاح (2006م)، الأعمال الشعریة الکاملة، بیروت: دارالعودة.
- عبدالقادر، فاروق (1990م)، رؤی الواقع و هموم الثورة المحاصرة (دراسات فی المسرح المعاصر) ط1، بیروت: دارالآداب.
- العشماوی، محمد زکی (لاتا) المسرح، اصوله و إتجاهاته المعاصرة، بیروت: دارالنهضة العربیة.
-گروه نویسندگان آکادمی علوم شوروی (1367ش)، تاریخ معاصر کشورهای عربی، ترجمۀ محمدحسین روحانی، چ2، بی جا: توس.
- قوزی، محمدعلی (1999م)، دراسات فی تاریخ الأدب المعاصر، ط1، بیروت: دارالنهضة العربیة.
- لوتمان، یوری (2011م)، سیمیاء الکون، ترجمه: عبدالمجید نوسی، ط1، بیروت: المرکز الثقافی العربی.