تحلیل اگزیستانسیالیستی شخصیت اوّل (عمر) رمانِ "الشحّاذ" اثر نجیب محفوظ

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه فلسفه، دانشگاه یاسوج

2 دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه یاسوج

10.22034/mcal.2020.1674

چکیده

فلسفه و ادبیات از روزگاران دور ارتباطی بسیار نزدیک داشته­اند و همواره مکتب­های فلسفی بر ادبیات جهان تأثیرگذار بوده است که از جملة آنها می­توان به اگزیستانسیالیسم اشاره داشت. از سوی دیگر، ادبیات به مثابه­ یک روش، بر فلسفة اگزیستانسیالیسم تاثیرگذار بوده و برخی فیلسوفان در قالب­های گوناگون ادبی مانند رمان، شعر، نمایشنامه و... مفاهیم فلسفی را وارد حوزة ادبی کردند. اگزیستانسیالیسم، به دغدغه­های مشترک وجودِ خاص آدمی می­پردازد. دغدغه­هایی چون رنج آدمی، معنای زندگی، جاودانگی، امید، عشق، ایمان، نومیدی، بیهودگی جهان، آزادی، مرگ و دیگر مباحث وجودی انسان. پژوهش حاضر با روش توصیفی-تحلیلی نمودهای اگزیستانسیالیستی رمان "الشحّاذ" را نمایان می­سازد. مهم­ترین مؤلفه­هایی که در این پژوهش به عنوان مدار اصلی بازکاوی اندیشه­های اگزیستانسیالیستی مورد توجّه قرار گرفته­اند عبارتند از: مرگ­اندیشی، معنای زندگی، عقل­ستیزی، آزادی و سرگردانی، دلهره و اضطراب، و نگاه حسرت­آلود به گذشته (تنهایی اگزیستانسیال). نتیجه­ی­ پژوهش حاکی از آن است که علاوه بر نمودهای محتوایی، عنوان رمان نیز (گدا) بیانگر نوعی استیصال آدمی است و شاهدی بر اگزیستانسیالیستی­بودن رمان است. با نشان­دادن سویه­های اگزیستانسیالیستی رمان و تحلیل آن به مددِ آراء فیلسوفان این مکتب فلسفی، نمایان می­شود که این اثر نجیب محفوظ در زمرة  آثارِ ادبیاتِ اگزیستانسیالیستی قرار­دارد به نحوی که درک عمیق و صحیح رمان، در گروی تحلیل و موشکافی پیش­فرض­های اگزیستانسیالیستی نجیب محفوظ است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Existentialist analysis of Omar as the first personality of the novel Al-Shahaz (beggar) by Najib Mahfouz

نویسندگان [English]

  • Seyyed Mostafa Moosavi Azam 1
  • Mahmood Heidari 2
1 Assistant Professor, Department of Philosophy, Yasouj University
2 Associate Professor of Arabic Literature, Yasouj University
چکیده [English]

Philosophy and literature have always had a close connection, and each has a great impact on the other. Existentialism is one of the philosophical schools that are closely related to the literature. Similarly, literature as an approach has affected existentialism. Some figures such as Jean-Paul Sartre, Simon de Beauvoir, Albert Camus, Dostoevsky, and Gabriel Marcel have introduced philosophical concepts through various literary forms. Existentialism addresses the common concerns of human existence, such as human suffering, the meaning of life, immortality, hope, love, faith, disappointment, futility of the world, liberation, death, and other human existential issues.
 Through a descriptive-analytical method, the present study aims at the existentialist manifestations of the novel Al-Shahaz. The most important components that have been considered in this research as the main axis of revising existentialist thoughts are mortality, the meaning of life, liberation, wandering, dread, anxiety, and a luscious look at the past. The result of the research suggests that the profound and proper understanding of the novel Al-Shahaz is based on the analysis of existentialist presuppositions. The title of the novel (i.e. beggar) is a manifestation of human destitution, which provides evidence for this claim. The existentialist strains of the novel postulate it in the category of existentialist works of the literature.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Najib Mahfouz
  • Al-Shahaz
  • Existentialism
  • Death thinking
  • Meaning of life
-         اسپینوزا. (1376ش). اخلاق، ترجمه محسن جهانگیری، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
-                     استرسترن، پل، (1385.ش) آشنایی با کیرکگور. ترجمه­ی علی جوادزاده، تهران: انتشارات روزگار.
-                     استیس، والتر (1382)، «در بی معنایی معنا هست»، ترجمه اعظم پویا، مجله نقد و نظر، سال هشتم، شماره 29 و 30: صص37-29.
-                     حسینی، رضا، (1386. ش) مکتب­های ادبی. چاپ دوازدهم، تهران: انتشارات نگاه.
-                     حیدری، محمود و ذبیح­الله فتحی فتح، (1393ش.) «بررسی مبانی سوررئالیسم در داستان«الشحّاذ» اثر نجیب محفوظ»، مجلة زبان و ادبیات عربی، شماره­ی 10: صص 63- 88..
-                     الخفاجی، محمدعبدالمنعم، (1995م) مدارس النقد الأدبی الحدیث، الطبعة الأولی، القاهره: الدار المصریة البنانیة.
-                     دستغیب، عبدالعلی، (1354 ش.) فلسفه­های اگزیستانسیالیسم، چاپ اوّل، تهران: انتشارات بامداد.
-                     دواره، فؤاد، (1989م.) نجیب محفوظ من القومیة الی العالمیة، القاهره: الهیئة المصریة.
-                     سارتر، ژان پل، (1380ش.) اگزیستانسیالیسم و اصالت بشر، ترجمه مصطفی رحیمی، تهران: دیا.
-                     شلش، علس، (1993م.) نجیب محفوظ؛ الطریق و الصدی، القاهره: الهیئة العامه اقصور الثقافة.
-                      فارسی، بهنام و علی صیادانی (1395)، «نشانه­شناسی عناوین رمان "سه گانة" نجیب محفوظ»، مجلة زبان و ادبیات عربی، دانشگاه مشهد، شماره پانزدهم: صص 157 - 182
-                     محفوظ، نجیب، (1982 م.) الشحاذ، چاپ هفتم، القاهرة: دار مصر للطباعة.
-                     ــــــــــــــ (1388ش.) الشحاذ، ترجمة محمد دهقانی.چاپ سوّم، تهران: نیلوفر.
-                     مک­کواری، جان، (1377ش.) فلسفة وجودی، ترجمه­ی محمدسعید حنایی، تهران: انتشارات هرمس.
-                     ملکیان، مصطفی، (1379ش.) تاریخ فلسفه­ی غرب. تهران، پژوهشکده­ی حوزه و دانشگاه.
-                     مهرین، مهرداد، (1343ش.) مکتب فلسفی اگزیستانسیالیسم، چاپ اوّل، تهران: انتشارات آسیا.
-                     نیگل، تامس (1382)، «پوچی»، ترجمه حمید شهریاری، مجله نقد و نظر، سال هشتم.
-                     ورنو و دیگران، (1372ش) نگاهی به پدیدار شناسی و فلسفه­های هست بودن، ترجمه یحیی مهدوی، چاپ اول، تهران: شرکت سهامی انتشارات خوارزمی.
-                     یالوم، اروین (1390)، روان درمانی اگزیستانسیال، ترجمه سپیده حبیب، تهران: نشر نی.
-               Heidegger, Martin. 1962. Being and Time. Translated by John Macquarie and Edward Robinson (San Francisco: Harper & Collins.
-               Young, Julian, 2003. The Death of God and the Meaning of Life, Routledge.
-               Sartre (1964), Being and Nothingness, trans. Hazel Barrens, New York: Philosophical Library.
-               Fromm, Erich (1941), Escape from Freedom, New York: Holt, Rinehart& Winston.
-               Horney, Karen (1950), Neurosis and Human Growth, New York: W.W.Norton.
-               Meisami, S. Julie, Starkey, Paul (1998), Encyclopedia of Arabic Literature, Volume 2. Routledge, New York, pp. 554-555.