خوانش ناتورالیستی رمان «بین القصرین» اثر نجیب محفوظ

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار زبان و ادبیات عربی، دانشگاه یاسوج

چکیده

طبیعت­گرایی (ناتورالیسم) به عنوان یک مکتب فلسفی به طور خاص در قرن هجدهم میلادی، وارد عرصة نقد ادبی شدوپیوند بسیار نزدیکی با رئالیسم دارد. ناتورالیست­ها با حذف جنبه­های ماورائی از زندگی انسان، او را موجودی متأثر از محیط و وراثت دانستند و بر این اساس، زندگی و خلقیات او را تفسیر کردند. نجیب محفوظ در آثار ماندگار خود وقایع اجتماعی و سیاسی مصر را ثبت کرده است که بیشتر پژوهش­ها از نگاه رئالیستی به آن نظر داشته­اند. پژوهش پیش­رو خوانشی نو و ناتورالیستی از اولین رمان مجموعة سه­گانة نجیب محفوظ؛ بین القصرین، است و با روش تحلیلی-توصیفی به این مسئله پرداخته تا مؤلفه­های ناتورالیستی موجود در رمان را تبیین کند و تفاوت ناتورالیست محفوظ را با نسخة غربی آن نشان دهد. یافته­های پژوهش حاکی از آن است که تقریباً تمامی مؤلفه­های این مکتب همچون تأثیر محیط، وراثت، خون و مزاج بر زندگی انسان­ها و... بر این رمان قابل تطبیق است؛ به گونه­ای که با جرأت می­توان آن را در شمار معدود آثار ناتورالیستی ادبیات عربی قرار داد. اما نکتة مهم در این­باره، گرایش­های سنتی و شرقی حاکم بر رمان است که باعث شده ناتورالیست نجیبمحفوظ در نگاه به مقدسات و مسائل ماورائی با ناتورالیست­های غربی متفاوت باشد. علاوه بر وجود مؤلفه­ها و درون­مایه­های ناتورالیستی، این رمان در فرم و ساختار همچون کشدار­بودن، توصیف دقیق جزئیات و صحنه­ها و پایان غم­انگیز داستان نیز ویژگی­های رمان ناتورالیستی را داراست.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Naturalistic understanding of the novel "Bain ALqasrain" by Najib Mahfouz

نویسنده [English]

  • Mahmood Heidari
Associate Professor in Arabic Language and Literature, Yasouj University
چکیده [English]

Najib Mahfouz, a well-known Egyptian writer, has created a solid link between philosophy and literature. One of the philosophical schools is naturalism, which was introduced into literary criticism in the nineteenth century by Emil Zola. By eliminating the supernatural aspects of human life, naturalists consider man as an inherent creature of the environment and the product of inheritance. According to these premises, human life and mood are interpreted. The present study adopts a naturalistic point of view to review "Bain ALqasrain" as the first novel in the trilogy of Najib Mahfouz. It also examines the components and foundations of the naturalistic school. It is concluded that the overwhelming expression of naturalistic principles, such as the influence of the environment, inheritance, blood and temper on the lives of the characters of the novel, has made it one of the few naturalist works in the Arabic literature. An important point, however, is the traditional and Eastern orientation of the novel in dealing with sacraments and supernatural issues which has made naturalist Najib different from Western naturalists. In addition to the existence of naturalistic components and themes, the novel enjoys particular features in terms of form and structure, including verbosity, precise description of the details and scenes, and tragic end.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Najib Mahfouz
  • Naturalism
  • Bain ALqasrain
-    گلی، دیوید (1381ش) درباره­ی آسوموار، ترجمه­ی رضا علیزاده، تهران : نشر مرکز.
-    تجلیان مفرد، منیر و فروغ اعظم سوفالی (1391ش) «بررسی نقش محیط و وراثت در نمایشنامه دوشیزه ژولی نوشته آگوست استریندبرگ از دیدگاه ناتورالیسم»فصلنامة اندیشه­های ادبی، سال چهارم، شماره 130:  ص232– 213.
-    ثروت، منصور (1386ش) «مکتب ناتورالیسم» پژوهشنامة علوم انسانی، شماره 54: صص 196 – 177.
-    _____،_____ (1390ش) آشنایی با مکتبهای ادبی، چاپ سوم، تهران: سخن.
-    زرشناس، شهریار (1389ش) پیش­درآمدی بر رویکردها و مکتب­های ادبی، تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه­ی اسلامی.
-    سید حسینی، رضا (1387ش) مکتب های ادبی، چاپ پانزدهم، تهران: نگاه.
-    الشارونی، نجیب (2010م) رحلة عمر مع نجیب محفوظ، القاهرة: المجلس الأعلی للثقافة.
-    صادقی شهپر، رضا و سیما مرادپور (1392ش) «یک گام به سوی بومی­گرایی؛ نقد داستان­های اسماعیل فصیح حرکت از ناتورالیسم به سوی رئالیسم» فصلنامه پژوهش زبان و ادبیات فارسی، شماره 29: صص 173- 199.
-    فورست، لیلیان و پیتر اسکرین (1375ش)ناتورالیسم، ترجمه­ی حسن افشار، تهران: نشر مرکز.
-    کادن، ج. آ. (1380ش)فرهنگ اصطلاحات ادبی، تهران: انتشارات رهنما.
-    گرانت، دیمیان (1375ش)رئالیسم، ترجمه­ی حسن افشار، تهران: نشر مرکز.
-    محفوظ، نجیب (2015م)بین القصرین، الطبعة العاشرة، القاهرة: دار الشروق.
-    مقدادی، بهرام (1378ش)فرهنگ اصطلاحات نقد ادبی، تهران: نشر فکر روز.
-    میرصادقی،جمال (1382ش)داستان­نویس­هاینام­آورمعاصرایران، تهران: اشاره.
-    النقاش، رجاء (1998م)فی حب نجیب محفوظ، القاهرة: دار الشروق.
-    نوفل، یوسف (1988م) الفن القصصی بین جیلی طه حسین و نجیب محفوظ، القاهرة: الهیئة المصریة العامة للکتاب.
-    هارلند، ریچارد (1385) درآمدی تاریخی بر نظریه­ی ادبی از افلاطون تا بارت، ترجمه­ی گروه ترجمه­ی شیراز علی معصومی، شاپور جورکش، تهران: نشر چشمه.
-     Barakat, Halim (1993) The Arab World: Society, Culture and State, Berkeley: University of California Press.
-    معجم المعانی
-     https://www.almaany.com