بازتاب مضامین شعر صعالیک جاهلی در مجموعه اشعار «علی فودة» (با تکیه بر مکانیسم همانندسازی هدف‌جویانه در نظریه‌ی فروید)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموخته دکتری زبان و ادبیات عربی، دانشگاه یزد

2 دانشیار بخش زبان و ادبیات عربی دانشگاه یزد

3 دانشیار بخش زبان و ادبیات عربی، دانشگاه شیراز

چکیده

یکی از عوامل مهم در رشد شخصیت انسان و پیشرفت وی، نوع برخورد او با ناکامی­ها و اضطراب‌هایی است که در زندگی تجربه می­کند. فروید همانندسازی با دیگران را یکی از راه­های جبران ناکامی­ها می­داند که به­دنبال آن فرد، درصدد همانند ساختن خود با افرادی است که به اهداف موردنظر وی دست یافته­اند. در این پژوهش با روش تحلیل محتوای کیفی و رویکرد نقد روان­شناسی ادبیات، تلاش شده تا به ریشه­یابی و بررسی چگونگی همانندسازی علی فودة (1946 – 1982م) شاعر معاصر فلسطینی با صعالیک جاهلی پرداخته شود. نتایج پژوهش حاکی از آن است که ناکامی عاطفی علی فودة در محیط خانواده و عدم همکاری دوستان و سران فلسطینی با این شاعر در تحقّق آرمان­های اجتماعی او، سبب گشت که وی به­صورت ناخودآگاه شیوه­ی صعالیک جاهلی را در پیش گیرد و در عالم خیال، با رویگردانی از جامعه و پناه بردن به پدیده­های طبیعت، خود را با این شاعران شورشگر دوره­ی جاهلی، همانند سازد. مواردی همچون انس­گرفتن با مظاهر طبیعت در عالم خیال، تحمّل سختی­ها و شورش علیه دشمن، احساس عدم تعلّق به جامعه، رویگردانی از خویشان و نزدیکان، عزت نفس و مناعت طبع، از مهم­ترین مضامین شعری می­باشد که در نتیجه­ی این همانندسازی در مجموعه­ی اشعار علی فودة مجال بروز یافته است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Reflection of the Jaheli Saa`lik poems in Ali Fode`s poetry: An analysis based on Freud’s purposeful association mechanism

نویسندگان [English]

  • Fatemeh Jamshidi 1
  • Vesal Meymandi 2
  • Hossien Kiyani 3
1 Graduated (Ph.D) from Yazd University in Arabic Language and Literature
2 Assistant Professor, Department of Arabic Language and Literature, Yazd University
3 Assistant Professor, Department of Arabic Language and Literature, Shiraz University
چکیده [English]

Introduction: Recognizing the nature of human being with the aim of discovering the fundamental motives of human behavior and in the pursuit of human nature has been center of attention of researchers in various scientific fields such as psychology. Freud said that the main factor of effort and human activity in all spheres of life is the sensation of his failure, which is found in almost all human beings. He cites methods to compensate for the failure, one of which is" Association". Some contemporary Arab poets have expressed their aims and the problems of the society by hiding behind their masks. For this reason, in the contemporary era, the tendency to reflect on the Sa'alik works has become a common practice for the critics of the society. So, we can say that the agents of Saa`lik and the way they live is an effective behavioral approach throughout the history. The principles of Saa`lik`s life has made suitable patterns for contemporary poets. Ali Fode grew up in an environment full of anxiety and violence in his childhood. The emotional problems caused by the sudden death of his parents and the ignoring of the politicians on the Palestinian issue caused him to turn against the world like an ignorant Saa`lik and consider it as a model to achieve their goals.
Methodology: This study is based on the qualitative analysis of the content of Ali Fode`s poems and the use of psychological criticism in the literature and the library resources. The purpose is to investigate why and how Ali Fode (1946-1982), the contemporary Palestinian poet, associate himself with the Saa`lik Jaheli.
Results and Discussion: Regarding "empathy as a natural phenomenon" in his poetry, Ali Fode avoided people because he had seen the cruelty of the society and the incompetence of the Arab leaders against the ruling regime of Palestine. He was in a hard time and saw no one accompanying him on the path of defending his homeland and realizing the ideal of democratic aspirations. Concerning association with Saa`lik, "enduring hardships to achieve the goal", it should be said that Ali Fode also had revolutionary and anti-oppression spirits; he could never tolerate the invasion of Palestine by the enemies and the indifference of Arab leaders to the occupation of this land. This caused the poet to consider the ignorant Saa`lik as his role model and to endure hardships like them and invite people to do the same. Regarding Ali Fode`s association with Sa`alik in the phenomenon of "love for the desert", the concept of the desert in his poetry differs from that desert which was raised in the Sa'alik poem. The emptiness of the desert in the Sa'alik poem means the absence of human beings in that place, but, by desert, Ali Fode means that the hearts of the Arab officials are empty of compassion and sympathy with the Palestinians. Moreover, the word “desert” can be used as the land of Palestine which has become empty of self-conscious and heroic human beings. In the case of association in the attribute of " turning away from the relatives and friends", it must be said that from Ali Fode`s point of view, one of the factors in the success of Sa`alik in achieving their goals was their switching away from the tribe that did not help them. For this reason, he avoided the people who had forgotten their goals and achieved their goals in isolation, as he did in order to achieve his goal of saving the Palestinian people. The last characteristic is " self-esteem " for which Ali Fode was tired of oppression and injustice against Palestinian people. So, he considered self-esteem as one of the factors in achieving his goals. To achieve his own purposes, he imitated Sa`alik. In general, Ali Fode`s poems are good evidence to prove his purposeful association with Sa'alik. From this contemporary poet`s perspective, in fact, the characteristics of Sa`alik were the key to success. To achieve his goals in the Palestinian environment, he identified himself with those characteristics.
Conclusion: The results of the study show that Fode's emotional break in the family and the lack of support from his friends and Palestinian authorities to achieve his social aims caused him to unconsciously follow the Saa`lik Jeheli`s method. He did this in his imaginations by turning away from the society, associating with natural phenomena and identifying himself with the revolutionary poets of the Jaheli period. The main concepts of Fode's poems as a result of this association are empathy with natural phenomena, the tolerance of difficulties, rebellion against the enemies, love for the desert, turning away from the relatives and friends, self-steem and self-respect.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Sa`alik Jaheli
  • Ali Fode
  • Psychological criticism
  • Freudian theory
  • Purposeful association
منابع فارسی
اقبالی، عباس و عبدالحسین ذکائی. (1395). «تبیین مؤلّفه­های شادمانی و مثبت­گرایی در در اشعار عروة بن الورد»، ادب عربی، سال 8، شمارة 2: صص 37 - 19.
پراور، زیگبرت. (1393). درآمدی بر مطالعات ادبیات تطبیقی؛ ترجمه: دکتر علی­رضا انوشیروانی و مصطفی حسینی، تهران: سمت.
تایسن، لُیس. (1394). نظریه­های نقد ادبی معاصر؛ ترجمه: مازیار حسین زاده و فاطمه حسینی، ویراستار: حسین پاینده، تهران: نشر نگاه امروز.
سیاسی، علی اکبر. (1374). نظریه­های مربوط به شخصیّت، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
شولتز، دوان پی، و سیدنی الن شولتز. (1386). نظریه­هایشخصیّت، ترجمه یحیی سیّد محمّدی، تهران: نشر ویرایش.
قاسمی پور، قدرت. (1396). «آسیب شناسی و نارسایی­های درسنامه­های نقد ادبی»، مجله ادبیات پارسی معاصر، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال 7، شماره 1:  صص 95-71.
منوچهریان، پرویز. (1368). عقده حقارت، تهران: نشر گوتنبرگ.
مولّلی، کرامت. (1387). مبانی روانکاوی فروید - لکان، چاپ چهارم، تهران: نشر نی.
مهدوی، فرزانه و غلامحسین غلامحسین زاده. (1392). «نارسایی­های نقد روان­شناختی در ایران»،پژوهش های ادبی، سال دهم، شماره 41: صص 77-98.
نوابی­نژاد، شکوه. (1372). رفتارهای بهنجار و نابهنجار، چاپ سوّم، تهران: انجمن اولیا و مربیان جمهوری اسلامی ایران.
هال، اسپرینگر. (1348). مبانی روان­شناسی فروید؛ ترجمه: ایرج نیک­آیین، تهران: نشر غزالی.
یاوری، حورا. (1374). روانکاوی و ادبیات، تهران: نشر تاریخ ایران.
 
منابع عربی
ابن منظور. (لاتا). لسان العرب، بیروت: دار إحیا التراث العربی.
تأبّط شرّا. (1984م). الدیوان، بیروت: دار الغرب الإسلامی.
الحوفی، أحمد محمّد. (1972م). الحیاة العربیة من الشعر الجاهلی، بیروت: دار القلم.
خلیل، ابراهیم، والآخرون. (2005م). مرایا التذوّق الادبی، بیروت: المؤسّسة العربیّة للدّراسات والنّشر.
الخوالدة، حمزة. (2013م). الصعلکة رمزاً وقناعاً فی الشعر العربی الحدیث، رسالة الماجستیر، جامعة جرش.
الزّمخشری، أبوالقاسم محمود بن عمر. (1430هـ). أساس البلاغة، بیروت: دار النفائس.
الشنفری. (1996م). الدیوان، الطبعة الثانیة، بیروت: دار الکتاب العربی.
عروة بن الورد. (1998م). الدیوان؛ شرح: أبوبکر محمّد، بیروت: دار الکتب العلمیة.
طلیمات، غازی وعرفان الأشقر. (2007م). الأدب الجاهلی، دمشق: دار الفکر.
فودة، علی. (2003م). الأعمال الشعریة، بیروت: المؤسسة العربیة للدراسات والنشر.
القاسم، نضال وسلیم النجّار. (2014م). علی فودة شاعر الثورة والحیاة، الأردن، الآن ناشرون.
هلال، ریم. (لاتا). حرکة النقد العربی الحدیث فی الشعر الجاهلی، دمشق: اتّحاد الکتّاب العرب.