آشنایی‌زدایی ادبی در شعر «الحریة» سروده احمد مطر با تکیه بر نظریة بافت زبانی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

گروه زبان عربی، دانشکده زبان و ادبیات، دانشگاه یزد

چکیده

اصطلاح آشنایی‌زدایی ادبی پس از مطرح شدن توسط شکلوفسکی منتقد شکل‌گرای روس مورد توجه بسیاری از پیروان مکتب نقد فرمالیسم قرار گرفت. در نقد فرمالیسم با تکیه بر بررسی عناصر درون متن در پی آن است که از جنبه‌های آشنایی‌زدایی در این عناصر پرده بردارد؛ لذا شخصیت -نویسنده، رویدادهای اجتماعی و تاریخی که پیرامون اثر ادبی رخ داده است در نقد فرمالسیتی تا حد زیادی نادیده گرفته شده و با تمرکز بر شکل و بافت زیانی متن، بررسی میزان انسجام و ادبیت متن مورد تحلیل قرار می‌گیرد. از این رو یکی از مهم‌ترین مباحثی که با اصول فرمالیسم پیوند می‌خورد نظریه باقت زبانی است زیرا هر یک از این دو نگرگاه نقدی به شیوة متن‌کاوی به بررسی یک اثر ادبی می‌پردازد و این مهم از طریق تحلیل بافت زبانی اثر ادبی و عناصر تشکیل‌دهندۀ آن در سطوح مختلف از جمله سطح واژگانی، دستوری، بلاغی و آوایی حاصل می‌شود. پژوهش حاضر با روش توصیفی-تحلیلی و با تکیه بر نظریة بافت زبانی به بررسی نمود آشنایی‌زدایی در شعر «الحریة» سرودة احمد مطر در سطح زبانی و درونمایه می‌پردازد. نتایج نشان می‌دهد که مفهوم آزادی و تقابل آن با اسارت در این قطعه‌شعر به شکلی نامتعارف به تصویر کشیده شده است. گزینش هدفمند واژگان و اصوات حروف، چینش عبارت‌ها در کنار یکدیگر و کاربست آرایه‌های بلاغی همسو با بافت زبانی متن همگی در راستای ایجاد آشنایی‌زدایی در عناصر زبانی و درون‌مایة شعر به‌کار رفته‌اند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Analysis of defamiliarization in ‘Alhurria’ as composed by Ahmad Matar within the Context Theory framework

نویسندگان [English]

  • Sajed Zare
  • Mohammad Mehdi Semati
Arabic Department, Foreign languages faculty, Yazd University
چکیده [English]

Analysis of defamiliarization in ‘Alhurria’ as composed by Ahmad Matar within the Context Theory framework. The term ‘defamiliarization which usually appears in the formalists’ works is in fact a major item of their literary theory and implies the application of expressions and strategies to make the discourse as ‘literary’; in other words, it attempts to make the perception of words as unconventional, unusual and unfamiliar. The basic tenets of formalistic theories mainly rely on the criticism of the ‘form’. In this view, form means any element which can create a cohesive composition in relation to other interrelated elements provided that each element plays its role in the whole system. In this way, every part of the text like imagery, prosodic meter, rhyme, syntax, syllables, voiced and voiceless consonants, figures of speech, etc. constitutes the form. It focuses on the intertextual elements and attempts to uncover defamiliarization realizations of the text; therefore, it overlooks issues like the author’s character, and social and historic contextual factors surrounding the literary work. On the other hand, linguistic forms and properties are analyzed so as to examine the cohesion and literary aspects of the text. Since its formulation by Shkolovsky, the Russian formalist critic, defamiliarization has attracted many critical formalism adherents. In other words, formalism embraces the Context Theory and analyzes the literary text including its lexical items, grammatical structure, rhetorical devices and phonological properties. The term ‘context’ has attracted a lot of attention in modern linguistics. In general, a context can be viewed from both linguistic and extralinguistic perspectives. Extralinguistic context refers to the outside of the text conditions affecting and crystalizing the author’s words. In addition to out of the text factors, linguistic function of each textual element in lexical, syntactic, semantic and phonological levels can be analyzed in relation to the linguistic aspects of the text and the way they affect the literary work.

The present study, hence, enjoyed a descriptive-analytical research method and a formalistic theoretical framework to show linguistic and inner representations of defamiliarization in ‘Alhurria’ as composed by Ahmad Matar. This piece of poem is composed of lexical items which conceptualize freedom. The poet attempts to illustrate himself or any other free person as a driven away captive distressed by the confinement sufferings. The first representation of defamiliarization in ‘Alhoriah’ can be seen in an overall perspective it presents. It means that the poet gives such an uncommon picture of freedom that one can live a free life even in captivity. Purposeful selection of some lexical items has made the poet’s language as distinguished and prominent. In addition, with respect to defamiliarization features represented in the preceding analysis, it seems that the concept of freedom is depicted such a way that, in depth of captivity and confinement, one can live a free life. Such a freedom cannot be interpreted as the liberation of man’s body from chains and shackles. It is, on the other hand, faith crystalized in the character and nature of the liberated man, spreading over other organs of his body in a way that even the most evident human emotions originated from sorrows and anguish, anxiety and mental confusion are conceptualized very differently from the way they are conventionalized in the native’s beliefs. In symbolic imagery, this concept shows itself as a drop of tear released from the prison of an eyelid as if destiny and the end of all captives ended in liberation, liberation from both material and spiritual imprisonment. This way, defamiliarization offers a far-fetched unconventional imagery of liberty, for the poet has revealed the concept of freedom as a fantastic idea to show that it can be perceived even in depth of captivity. By using verbs with a special semantic load and with a gentle and purposeful arrangement of words next to each other and its coexistence with emphatic letters at the syntactic level, the intensity of defamiliarization of the text of the poem has been increased. Also, in order to induce the sense of violence, suffocation and unpleasantness of captivity and the sense of pleasantness and continuity of freedom, letters have been used in each of the words that phonetically correspond to the linguistic context of the text. The results indicated that the concept of liberty and its confrontation with captivity is depicted unconventionally in this poem. Purposeful selection and arrangement of phonemes, lexical items and rhetorical devices tend to support defamiliarization throughout the text. the Keywords of this study are formalistic criticism and literary defamiliarization and context, and Ahmad Matar and Alhurria.

کلیدواژه‌ها [English]

  • formalistic criticism
  • literary defamiliarization
  • context
  • Ahmad Matar
  • Alhurria
منابع ومآخذ
ابن منظور، محمد بن مکرم، (1414ق)، لسان العرب، ط 3، بیروت: دار صادر.
احمدی، بابک، (1386)، ساختار و تأویل متن، تهران: نشر مرکز.
أولمان، ستیفن، (د.ت)، دور الکلمة فی اللغة، ترجمة: کمال بشر، القاهرة: مکتبة الشباب.
البرکاوی، عبدالفتاح عبدالعلیم، (1991م)، دلالة السیاق بین التراث وعلم اللغة الحدیث، مصر: جامعة الأزهر.
پالمر، فرانک، (1387)، معنی­شناسی، ترجمه: کورش صفوی، تهران: چاپ پنگوئن.
توردوف، زوتان (1385). نظریه ادبی (متن­هایی از فرمالیست های روس)، ترجمه: عاطفه طاهایی، تهران: انتشارات اختران.
رحیم­بیگی، ساناز، براتی، محمود و هاشمی، مرتضی، ( 1395)، «تحلیل سطح بلاغی و ایدئولوژیک زبان در رمان­های پسا­مدرن ایرانی»، نقد ادبی، شماره 33: 151-176.
رشیدیان، عبدالکریم، (1393)، فرهنگ پسامدرن، تهران: نشر نی.
شایگان­فر، حمیدرضا، (1384)، نقد ادبی، تهران : انتشارات دستان.
شفیعی­کدکنی، محمدرضا، (1373)، موسیقی شعر، چاپ سوم، تهران: آگاه.
_____________________،  (1391)، رستاخیز کلمات، تهران: سخن.
شمیسا، سیروس، (1383)،  نقد ادبی، چاپ چهارم، تهران: انتشارات فردوس.
صفوی، کوروش، (1379)، درآمدی بر معناشناسی، تهران: سوره مهر.
______________،  (1383)، از زبانشناسی به ادبیات، جلد اول (نظم)، تهران: سورة مهر. 
الطلحی، ردة الله بن ردة بن ضیف­الله، (1424ق)، دلالة السیاق، جامعة أم القری.
عباس، حسن (2004م)، خصائص الحروف العربیه ومعانیها، منشورات اتحاد الکتاب العرب.
العلایلی، عبدالله، ( 1988م)، تهذیب المقدمه اللغویة، بیروت: دار السؤال.
علوی مقدم، مهیار، (۱۳۷۷)، نظریه‌های نقد ادبی معاصر (صورتگرایی و ساختارگرایی)، تهران: سمت.
علی عبدالساده، رغد، (2018م)، «اسم الفاعل دراسة دلالیة»، الإشراف: د.أصیل محمد کاظم، کلیة التربیة قسم اللغة العربیة: جامعة القادسیة.
غنیم، کمال احمد، (1998م)، عناصر الإبداع الفنی فی شعر احمد مطر، القـاهرة: مکتبـة مدبولی.
قیم، عبدالنبی، (1391)، فرهنگ معاصر میانه عربی – فارسی، چاپ 3، تهران: انتشارات فرهنگ معاصر.
کنوش، عواطف، (2007)، الدلالة السیاقیة عند اللغویین، بیروت: دارالجیل.
المالقی، ؟ (لاتا)، رصف المعانی فی شرح حروف المعانی. تحقیق: احمد محمد الخراط، دمشق: مطبوعات مجمع اللغة العربیة.
محسنی، احمد، (1382)، ردیف و موسیقی شعر، مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد.
محمد صالح، عبدالرحیم حبیب اللّه (2009 م)، أحرف التنبیه فی القرآن الکریم، پایان نامه کارشناسی ارشد، الإشراف: د. حسن انبعوف احمد، الجامعة الإسلامیة: أم درمان.
مطر، احمد، (2008م)، الاعمال الشعریه الکاملة، لندن: دار المحبین.
معلوف، لویس، (1994م)، المنجد فی اللغة، بیروت: دار المشرق.
میرصادقی، جمال، (۱۳۹۱)، راهنمای داستان‌نویسی، تهران: سخن.
واقف‌زاده، شمسی و داوود جهانوند (۱۳۹۷)، «بررسی ژرف ساخت‌های ناسازواری در طنز تلخ احمد مطر»، دوفصلنامه علمی پژوهشی نقد ادب معاصر عربی، ش ۱۷: صص 129-107.
وهبه، مجدی ،المهندس، الکامل، (1974)، معجم المصطلحات العربیة فی اللغة والاداب، الطبعة الثانیة، بیروت: مکتبة لبنان.
 
Chomsky, Noam (1965). Aspects of the theory of syntax, Cambridge: M.I.T Press.
Cornard, Kleines, Worterbuch, (1978), Sprachwissenschftlicher Termini, Liepzig.