نقد روان‌شناختی شخصیت سعید مهران در رماناللص و الکلاب براساس نظریۀ عقده حقارت آلفردآدلر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشگاه تهران

2 پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

3 پژوهشگاه علوم انسانی

چکیده

نقد روان‌شناختی تلاشی برای کشف مسائل روان‌شناسی از خلال متون ادبی است. یکی از نظریه های روان شناختی که بابرخی متون ادبی قابل تطبیق می-باشد،نظریه عقده حقارت آلفرد آدلر است. از نظر آدلر عقدۀ حقارت وقتی ایجاد می‌شود که فرد نمی‌تواند حقارت‌های معمول خود را جبران کند و از همین رو احساس درماندگی می‌کند. مقالۀ حاضر به بررسی روان‌شناختی شخصیت سعید مهران در رمان اللص و الکلاب نجیب محفوظ می‌پردازد. از جمله اهداف این پژوهش شناسایی عوامل شکل‌گیری عقدۀ حقارت در شخصیت قهرمان داستان یعنی "سعید مهران" است. بازیابی پارامترهای عقده حقارت در شخصیت مذکور و تبیین مکانیسم های جبرانی مورد استفادۀ وی، از دیگر اهداف این جستار به شمار می آید. پژوهشحاضربا روش توصیفی _تحلیلی و با رویکرد روان شناختی انجام شده و به این نتایج دست یافته است که سعید مهران ازدوران کودکی به دلیل از دست دادن والدین، فقر و انزوای اجتماعی احساس حقارت می-کرده و پس از آن حوادث ناگواری مانند خیانت همسر و احساس شکست در باورها سبب ایجاد انگیزه برای گرفتن انتقام از تمام افرادی می‌شود که به زعم او در زندگیشاثر منفی داشته اند.در نهایت این احساس حقارت در وجود سعید مهران تبدیل به عقدۀ حقارت می‌شود، به گونه‌ای که در نتیجۀ آن، زندگی وی به تاریک‌ترین نقطۀ ممکنرسیدهو به مرگ وی می‌انجامد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Psychological Criticism of Saeed Mehran’s Character in Al-Las va Al-Klab according to Alfred Adler’s Theory

نویسندگان [English]

  • sabereh siavashi 1
  • . . 2
  • آوا Ghasemi 3
1 دانشیار دانشگاه تهران
2 .
3 پژوهشگاه علوم انسانی
چکیده [English]

Psychological criticism is one of the new approaches in literary criticism that has searched vast fields in literature in order to unfold writer’s mentality and psychological attitudes for the reader. Story characters have psychologically close relations with story’s theme and cause different reactions including fear, despair, joy, anger, and other emotional feelings. This type of criticism aims for discovering psychological issues through literary texts and interpreting relations between story characters and writer’s mental attitudes. Psychology can help a lot in recognizing story images and indexes. Literature as a branch of art represents different aspects of human behavior, therefore, it has always been used as one of the important instruments for psychology insofar as many of prominent contemporary psychologists have based their psychological theories on literary works. For example, Alfred Adler have presented his theory about inferiority complex under the influence of Shakespeare works and writers influenced by him like Stendhal and Dostoyevsky.

Inferiority complex is a level after inferiority feelings. And it appears in those individuals that inferiority feelings have left a negative influence on their character. When inferiority feeling is not followed by success it intensifies failure and discouragement and causes the formation of inferiority complex. In such a case the person is constantly seeking superiority over others to compensate for his defects but since he can never resolve his defects he suffers frustration, excuse, aggression, and withdrawal. Physical deficiencies, parents’ strictness and being compared to others, psychological weaknesses and social defects are considered as the main elements for inferiority complex formation. Adler recognizes society to be influential in individuals’ character formation and considers it aside from heredity. From his point of view inferiority complex is caused when the individual cannot compensate his common humiliations and therefore, he feels helplessness. After this level the individual, looks for a way to compensate his inferiority complex. This is the same mechanism by which the individual amends his inferiority feeling. Compensation is visible in every vital side of the individual including physical, psychological, and social aspects.

Among the characters of this novel Saeed Mehran is the most negative mentioned character. In this article the psychological root of this issue is assumed to be due to his inferiority complex. The similarity of individuals’ features having inferiority complex like arrogance, jealousy, hate, ambition, vengeance, behavioral conflict, and narcissism with Saeed Mehran’s psychological attitudes that can be seen during the course of the novel can prove the assumption of this article. The present article by a descriptive-analytic approach deals with a psychological study of Saeed Mehran’s character inNaguib Mahfouz’s novel Al-Las va Al-Klab according to Adler’s inferiority complex theory.

This article is about to study the protagonist of Al-Las va Al-Klabnovel according to Adler’s inferiority complex theory and answer the following questions:

- According to Adler’s theory which one of the inferiority complex parameters in Saeed Mehran’s character could be retrieved?

- What are the elements of inferiority complex formation in the character of “Saeed Mehran”?

-Which mechanisms Saeed Mehran has used for compensation after suffering inferiority complex?

Considering the parameters presented by Adler about inferiority complex it can be concluded that story’s hero i.e., Saeed Mehran, is an individual suffering from inferiority complex as a result of inferiority feelings and lack of success for compensating them. The most important parameters of inferiority complex in Saeed Mehran’s character include; feelings of hate, vengeance, narcissism, anger, jealousy, behavioral conflict, pessimism, social solitude, poverty and misery, losing parents in childhood years, failure at entering university, defeat of beliefs and feeling of deception by his mentor and intellectual guide, prison experience, his wife’s cheating and her marriage to his student, and getting rejected by his family, friends, and society; each of them separately are among the elements causing inferiority feelings in Saeed Mehran. In order to compensate his inferiority feeling Saeed Mehran turns to mechanisms such as daydreaming, humiliation, and vengeance that all of them finally met with total failure and defeat and resulted in his death. The most important parameters of inferiority complex in Saeed Mehran’s character include; feelings of hate, vengeance, narcissism, anger, jealousy, behavioral conflict, pessimism, social solitude, poverty and misery, losing parents in childhood years, failure at entering university, defeat of beliefs and feeling of deception by his mentor and intellectual guide, prison experience, his wife’s cheating and her marriage to his student, and getting rejected by his family, friends, and society; each of them separately are among the elements causing inferiority feelings in Saeed Mehran. In order to compensate his inferiority feeling Saeed Mehran turns to mechanisms such as daydreaming, humiliation, and vengeance that all of them finally met with total failure and defeat and resulted in his death.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Psychological Criticism
  • Inferiority Complex
  • Alfred Adler
  • Al-Las va Al-Klab
منابع ومآخذ
آدلر، آلفرد. (1379). شناخت طبیعت انسان: ترجمه: طاهره جواهرساز، تهران: رشد.
احمدوند، محمدعلی. (1374). شناخت فکر انسان: چاپ دوم، تهران: مهر آیین.
ایگلتون، تری. (1368). شیوه­های نقد ادبی. ترجمه: محمد­تقی صدیقانی و غلامحسین یوسفی. تهران: علمی.
استوارت، ویلیام، (1388)،دایرة المعارف مشاوره نظری و عملی، ترجمه: شکوه نوابی نژاد، چاپ دوم، تهران: علم.
اشپربر، مانس. (1385). تحلیل روان­­شناختی خودکامگی: ترجمه: علی صاحبی، چاپ دوم، تهران: روشنگران و مطالعات زنان.
البحیری، عبدالرقیب احمد، (1987)، الشخصیۀ النرجسیۀ دراسۀ فی ضوء التحلیل النفسی، قاهره: دارالمعارف.
بشیری، ابوالقاسم،(1389). «ارزیابی و مقایسه­ی سطح پرخاشگری و ارتباط آن با مؤلفه­های شخصیت دانش­آموزان دختر و پسر دبیرستانی». پایان­نامه کارشناسی ارشد، راهنما: پریرخ دادستان، مؤسسه  پژوهشی امام خمینی: قم.
الجبوری، محمد عبدالجبار(1990). الشخصیۀ فی ضوء علم النفس، بغداد: دار الکتب و الوثائق.
­ ریچاردز، آی.ا. (1375). اصول نقد ادبی. ترجمۀ سعید حمیدیان. تهران: علمی و فرهنگی.
شفیع آبادی، عبدالله. (1365). نظریه­های مشاوره و روان درمانی: تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
فاضلی، محمد. (1382). مصرف و سبک زندگی. قم: صبح صادق.
­فرزاد، عبدالحسین. (1392). درباره­ی نقد ادبی. تهران: قطره.
قبادی، حسینعلی و مجید هوشنگی.(1388). «نقد و بررسی روان­کاوانۀ شخصیت زال از نگاه آلفردآدلر». نقدادبی، سال2، شماره 7: 91_ 119.
کارور، چارلز، اس؛ مایکل اف، شمایر،( 1375)، نظریه­های شخصیت، ترجمه: احمد رضوانی، چاپ سوم، مشهد: آستان قدس رضوی.
کریمی، یوسف.(1381). روانشناسی اجتماعی، چاپ دهم،تهران: ارسباران.
ماسک، هارولد. (1999). نظریه­ی شخصیت آدلر: ترجمه: محمد عزیزی ، تهران: ادب.
 محفوظ، نجیب. (1990). حول­الثقافة و التعلیم، قاهره :الدارالمصریۀ اللبنانیۀ.
___________، (د.ت). اللص و الکلاب، قاهرة: دار مصر للطباعة.
منصور­، محمود.(1358). احساس کهتری. تهران: رشد.
___________، (1369). احساس کهتری(به ضمیمه­های بالینی آدلر)، تهران: دانشگاه تهران.
 ولک، رنه و آستین، وارن. (1373). نظریه­ی ادبیات. ترجمه: ضیاء موحد و پرویز مهاجر، تهران: علمی و فرهنگی.
 
-­ Schultz. Duane P. & Sydney Ellen Schultz. (2004). Theories of Personality. Belmont: Thomson Wadsworth.