تحلیل عناصر زیباشناختی در قصیده"طَرطَرا" اثر محمد مهدی جواهری با رویکرد هنجارگریزی نحوی و واژگانی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد گروه زبان و ادبیات عرب، دانشگاه شهید بهشتی

2 دانشجوی دکتری رشته زبان و ادبیات عرب، دانشگاه شهید بهشتی

چکیده

به­کارگیری انواع تکنیک­های زبانی از سوی شاعران، با هدف ارائه یک اثر فاخر، امری است قابل تعمق. بسیاری از شاعران برای بیان مسائل جامعه با استفاده از انواع شگردهای زبانی، احساس و اندیشه خود را به مخاطب انتقال داده­اند. از میان آنها می­توان شاعر عراقی محمد مهدی جواهری را نام برد؛ اشعار او از حیث محتوایی و ساختاری در خور توجه است. اما باید دید جواهری از چه ابزارهای زبانی، برای ارائه­ی اندیشه­هایش  بهره برده است؟ پژوهش حاضر کوشیده تا بر مبنای نظریه­ی آشنایی­زدایی و به روش تحلیلی- توصیفی، شواهدی از هنجارگریزی نحوی و واژگانی را در قصیده­ی "طرطرا " از این شاعر ارائه دهد. نتایج حاصل نشان داده است فرهنگ غنی جواهری، تسلط او بر متون دینی قرآن و نهج البلاغه، احاطه­ی او بر ادبیات کهن و برخورداری وی از علوم نحوی و دایره­ی واژگانی گسترده، از مهم­ترین عواملی هستند که موجب شدند تا جواهری از شگردهایی همچون اسالیب تکرار، تقدیم و تأخیر، ساخت ترکیبات جدید و کاربست واژگان کهن در جهت متفاوت­ساختن زبان شعری­اش بهره ببرد. او قصد دارد با برجسته­نمودن پیام­های متنی در قالب عباراتی خاص، ذهن مخاطب را به پیام­های درونی متن رهنمون کرده و به تأمل بیشتری نسبت به اوضاع جامعه وا دارد و وجهه­ی قصیده را نیز حفظ کرده باشد. او با ارائه­ی چنین اسلوبی، موجب ارتقاء اشعار خود و تازگی شکل بیانش گردیده و خواننده را از معنای سطحی، به درک معنای عمیق رهنمون می­­سازد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Exploring the aesthetic elements in the ode Tartra by Mohammad Mehdi Javaheri through the syntactic-lexical normative approach

نویسندگان [English]

  • Hojjat Rasooli 1
  • Seyyedeh Firoozeh Hossaini 2
1 Professor, department of Arabic language and literature-Shahid Beheshti University
2 Ph. D Student of Arabic language and literature-Shahid Beheshti University
چکیده [English]

The use of various linguistic techniques by poets, with the aim of presenting a magnificent work, is something worth pondering. Many poets have conveyed their feelings and thoughts to the audience to express the problems of the society by using various linguistic stunts. In this regard, the poems by the Iraqi poet Mohammad Mehdi Javaheri are noteworthy in terms of content and structure. But what linguistic tools has Javaheri used to present his ideas? The present study seeks to provide evidence for the syntactic and lexical abnormalities in the poem Tartra based on the theory of de-familiarization and through the analytical-descriptive method.The results show that the rich culture of Javaheri, his mastery of the religious texts of the Qur'an and Nahj al-Balaghah, his awareness of ancient literature as well as his wide syntactic  vocabulary knowledge are the major factors that have led him to use techniques such as repetition, presentation and delay, making new combinations and using old words to differentiate the language of his poetry. By emphasizing text messages in the form of specific phrases, he intends to guide the audience's mind to the inner messages of the text and to make the readers think more about the situation of the society, thus to preserve the image of the poem. By presenting such a style, he promotes his poems and the novelty of his expression and guides the reader from a superficial meaning to a deep understanding of the meaning.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Contemporary Iraqi poetry
  • Mohammad Mehdi Javaheri
  • Breach of lexical and syntactic rules
- الأزهری، محمد بن احمد، (2001)، "تهذیب اللغة"، ج 3، بیروت: دار إحیاء التراث العربی
- ابن الأثیر، ضیاءالدین، ( 2008 )، المثل السائر فی ادب الکاتب و الشاعر، ج 1، مصر: دارالنهضة
- ابن منظور، (2010)، لسان العرب، ج 5، بیروت: دار صادر
- ایرنا، ریما مکاریک، (1383)، دانشنامه نظریه های ادبی معاصر، ترجمه مهران مهاجر و همکاران، تهران: آگه
- البصون، سلیم،(2013)، الجواهری بلسانه و بقلمی، بغداد: دار میزوبوتامیا
- بهاء الدین، جعفر، (2011)، الإلتزام فی شعر محمد مهدی الجواهری، بیروت : دارالکتب العربی
- جبران، سلیمان، (2003)، مجمع الأضداد، دراسه فی­سیرة الجواهری وشعره ، بیروت: المؤسسه العربیة
- جرجانی، عبدالقاهر، (2004)، دلائل الإعجاز، قرأه و علّقَ علیه محمود محمد شاکر، قاهره: الناشر مکتبة الخانجی
- جواهری، محمد مهدی، (1982)، دیوان شعر،ج 3، الطبعه الثالثه، بیروت: دارالعودة
- ___________، (1988)، ذکریاتی، المجلّد الأولی، الطبعة الأولی، دمشق: انتشارات دارالرافدین
- الجیوسی، سلمی خضراء، (2001)، الإتجاهات و الحرکات فی الشعر العربی الحدیث، بیروت: مرکز الدراسات الإسلامیة
- الخازن، ولیم، (1992)، الشعر و الوطنیه فی لبنان و البلاد العربیه، الطبعة الثالثة، بیروت: دارالعلم للملایین
- الخوری، أنیس، (1960)، الإتّجاهات الأدبیه فی العالم العرب الحدیث، بیروت: دار العلم للملایین
- الدجیلی، عبد الکریم، (1972)، الجواهری شاعر العربیة، النجف: مطبعة الآداب
- رجائی، نجمه، (1387)، آشنایی با نقد ادبی معاصر عربی، مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی
- رنه ولک، (1388)، تاریخ نقد جدید ، ترجمه سعید ارباب شیروانی، جلد هفتم، تهران: انتشارات نیلوفر
- الزبیدی، مرتضی، (1994)، تاج العروس، ج 12، بیروت: دارالفکر
- سلوم، تامر (1983)، نظریة اللغة و الجمال فی النقد الأدبی، سوریه، اللاذقیه : دارالحوار
- شعبان، عبد الحسین، ( 1997)، الجواهری جدل الشعر و الحیاة، الطبعه الأولی، بیروت: دارالکنوز الأدبیه
- شفیعی کدکنی، محمدرضا، (1384)، موسیقی شعر، ج3، تهران: موسسه انتشارات آگاه
- ______________، (1391)، رستاخیز کلمات، تهران: انتشارات سخن
- صفوی ، ک،( 1380)، از زبان شناسی به ادبیات،ج 2، نظم، تهران: سوره مهر
- علوان، علی عباس، (1975)، تطور الشعر العربی الحدیث فی العراق، الجمهوریة العراقیة: منشورات وزارة الأعلام
- علوی مقدم، مهیار، ( 1377)، نظریه­­های نقد ادبی معاصر و صورتگرایی و ساختارگرایی، تهران: نشر سمت
- العلوی، هادی.( 1969). محمد مهدی الجواهری، دراسة نقدیة؛ نجف: مطبعة  النعمان.
- غالب، علی ناصر، (2009)، لغة الشعر عند الجواهری، الطبعة الأولی، عمان: دار الحامد
- فضیلت، محمود، (1390)، اصول و طبقه­بندی نقد ادبی، تهران: انتشارات زوّار
- مصطفی ابراهیم، (1989)، المعجم الوسیط، استانبول: دارالدعوة مؤسسه ثقافة للتألیف و الطباعة و التوزیع
- مدرسی،فاطمه، (1387)، فرهنگ توصیفی نقد و نظریه­های ادبی، تهران: ناشر پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
-السدّی، عبد السلام، (2006)، الأسلوبیة و الأسلوب، الطبعة الخامسة، بیروت: دارالکتب الجدید المتحدة
- الملائکة، نازک ،(1967)، قضایا الشعر العربی المعاصر، مصر: مکتبة النهضة
- المیدانی، أبوالفضل، (2003)، مجمع الأمثال، م 3، تحقیق و شرح: الدکتور قصّی الحسین، بیروت: مکتبة الهلال
-ویس، احمدمحمد (2005)، الإنزیاح، الطبعة الأولی،بیروت: المؤسسة الجامعیة للدراسات و النشر و التوزیع
-هشام، توتای سیف الله، (2016)، شعریة الإنزیاح فی بنیة القصیدة العربیة، عمان: دار غیداء