تحلیل گفتمان انتقادی در رمان «موسم الهجرة إلی الشّمال» (بر اساس الگوی فرکلاف)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار رشته زبان و ادبیات عرب، دانشگاه علوم ومعارف قرآن کریم، قم

2 دانش آموخته دکترای زبان و ادبیات عرب، دانشگاه بین المللی قزوین

10.22034/mcal.2022.15548.2104

چکیده

گفتمان انتقادی، به نوعی روند تکوینی تحلیل گفتمان اطلاق می­گردد که در آن با عبور از توصـیف صرف داده­های زبانی، به فرآیندهای مؤثّر در شکل­گیری گفتمان توجه می­شود. در این نوع از تحلیل گفتمان، به دو رویکرد اجتماعی و زبان­شناختی پرداخته می­شود؛ که در رویکـرد اجتماعی به گفتمان و بافت موقعیتی پرداخته می­شود و در رویکرد زبانشناختی، بافت متنی تشریح می­گردد. رمان «موسم الهجرة إلی الشّمال»، در تناسب با الگوی تحلیلی گفتمان انتقادی فرکلاف، در سه سطح این نظریّه، یعنی توصیف، تبیین و تفسیر با روشی توصیفی- تحلیلی حاوی برآوردهایی است که عبارتند از: نویسنده با زبانی ساده و به دور از تکلّف و با استفاده از زبان معیار و با صحنه­پردازی دقیق و تصویرپردازی­ جزئی، برای درک عمیق درون­مایه رمان توسط خواننده تلاش می­کند؛ ایدوئولوژی نویسنده که مقابله با استعمار است، در شکل رابطه­ی شخصیّت داستان با زنان غربی جلوه­ نموده است و تفکّر غالب در این رمان تقابل شرق و غرب می­باشد که در شکل تقابل مصطفی با زنان غربی نمودار شده و نتیجه­ی آن قتل و خونریزی بوده است. همچنین بافت موقعیتی آن در زمان استعمار سودان صورت پذیرفته که طیّب صالح با به­کارگیری مفاهیم قرآنی و استفاده از اصطلاحات اصیل عربی و شخصیّت عطیل (اتللو)، به خلق این اثر اقدام نموده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Analysis of critical discourse in the novel Season of migration to the north based on Fairclough’s pattern

نویسندگان [English]

  • Bahman Hadiloo 1
  • Ibrahim Nategh Tajrq 2
1 Assistant Professor of Arabic Language and Literature, University of Holy Quran Sciences and Education
2 PhD student in Arabic language and literature, Qazvin International University
چکیده [English]

Introduction: The term "discourse analysis" was first used in 1952 in an article by the famous English linguist Zelik Harris. In this article, by presenting a formalist view, he described discourse analysis as merely a structuralist view of sentence and text. After him, many linguists considered discourse analysis as the analysis of the structure of spoken language, such as conversations and interviews. They also considered text analysis as the analysis of the structure of written language such as articles and stories. Critical discourse refers to a kind of evolutionary process of discourse analysis in which attention is paid to the affective processes in the formation of discourse by passing through the mere description of linguistic data. This type of discourse analysis benefits from both social and linguistic approaches. In the social approach to discourse, the situational context is explained, while the linguistic approach serves to describe the textual context.
Methods and objectives: One of the suitable contexts for critical discourse analysis is the novel. The novel Season of migration to the north has a special place in the field of modern Arabic novel writing. It was selected in 2001 by the Damascus Academy of Arabic Literature as the best Arabic novel of the twentieth century. Considering the importance of the position of this novel, its critique is also important from different viewpoints. The novel has unique elements to present from the perspective of critical discourse and is more consistent with the Fairclough model than with the various models available in this field.
The present article examines the novel Season of migration to the north in a descriptive-analytical manner and at the three levels of the Fairclough model. It seeks to answer the questions ‘What will be the results of examining the external texture of the novel and analyzing it at the level of description?’, ‘What is the context of the novel at the level of explanation and ideology of Tayeb Saleh?’ and ‘In what titles and contents has the level of interpretation and internal context of the novel reached the stage of emergence?
Research background: After the development of the critical discourse analysis approach, novels were considered from the perspective of linguistic structure and discourse-oriented components, and books and articles were written about the novel Season of migration to the north., For example, Mohammad Shahin describes the character of Mustafa Saeed in his book entitled Literature and Myths (1996). Reza Nazemian, in an article entitled "Westernization or Orientalism in Arabic Novels" (2011), compares the novel of Tayeb Al-Saleh with several other novels, all of which are on the issue of confrontation of Eastern traditions with Western liberties and technology. Also, in an article entitled "Confrontation of place and its semantic functions in the novel The Season of the Stone to the North" (2013) by Majid Mohammadi et al., the confrontation of places has been emphasized to understand the concept of the confrontation between East and West. The paper has also considered a semantic function for the element of place, which arouses the reader's curiosity and advances the events of the story. Despite these valuable works, the study of this novel from the perspective of critical discourse has not been done in any of the articles and books so far. The present article is the first one in the field to examine this novel at three levels.
Conclusion: Critical discourse analysis is based on social constructivism. The critical discourse analysis of the novel Season of migration to the north is performed based on Fairclough's model at the three levels of description (including linguistic analysis), interpretation (discussion of the production and use of texts) and explanation (social factors and ideology). There are several results gained as presented below.
At the descriptive level, the writer's language is generally fluent and understandable to readers and avoids mystery and myth. The style of expression is firm and has an honest tone. The author has used the terms primitive life, which indicates his interest in the original Arabic tradition and culture. Repetition in this novel, by mentioning Mustafa's affairs with Western women several times, shows the war against colonialism in the form of rape of Western women. Scenography and illustration make up a significant part of Tayeb Saleh's novel, which helps the reader to gain a deep understanding of the theme of the story.
At the level of explanation, which expresses the author's ideology, the struggle against colonialism and its condemnation is manifested in the form of the confrontation of the main character of the story, Mustafa Saeed, with Western women. The hatred for colonialism takes shape in the main story space, where Mustafa desecrates Western women and eventually kills them. Therefore, the general view of the story and the dominant ideology in it is based on confronting the colonialists and expressing the real feelings of the eastern people to years of aggression and colonization.
At the level of interpretation, the situational context of the novel is examined. The novel dates back to the years of Sudanese colonization. The presence of the colonizers and their influence can be seen throughout the novel. Also, in the field of intertextuality, the use of the character Atil (Othello) and Quranic concepts is evident in this novel. In the internal context, the author refers to the opposition between East and West.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Novel criticism
  • Critical discourse
  • Fairclough
  • Tayyib Saleh
  • Season of migration to the north
  • قرآن کریم 

    کتاب­ها

    • أبوشریفة، عبدالقادر، (1990)، مدخل الی تحلیل النص الادبی، عمان: دارالفکر.
    • بهرام­پور، شعبانعلی، (1379)، درآمدی بر تحلیل گفتمان و تحلیل گفتمانی، تهران: انتشارات فرهنـگ گفتمان.
    • بحراوی، حسن، (1990)، بنیة الشکل الروایی. الطبعة الاولی. بیروت: دارالبیضاء.
    • سلطانی، علی اصغر، (1384)، قدرت، گفتمان و زبان: سازوکارهای جریان قدرت در جمهوری اسلامی ایران، تهران: نشر نی
    • ____________، (1387)، قدرت، گفتمان و زبان، تهران: نشر نی.
    • شاهین، محمد، (1996م)، الأدب و الاسطورة، بیروت: المؤسسة العربیة للدراسات و النشر.
    • شربیط، احمد، (1998)، تطور البنیة الفنیة فی القصة الجزائریة المعاصرة ،دمشق: اتحـاد الکتاب العرب.
    • صالح، طیّب، (1987)، موسم الهجرة إلی الشّمال، ط 14، بیروت: دارالعودة.
    • طرابیشی، جورج، (1997)، شرق وغرب، رجولة و أنوثة، ط 4، بیروت: دار الطلیعة للطباعة والنشـر.
    • علیخانی، علی اکبر، (1386)، روش­شناسی در مطالعات سیاسی اسلام، تهران: دانشگاه امام صادق
    • العید، یمنی (1985)، فی معرفة النص، ط3، بیروت: منشورات دارالآفاق الجدیدة.
    • فرکلاف، نورمن، (1379) تحلیل انتقادی گفتمان، ترجمه فاطمه شایسته پیران و دیگران، تهران: مرکز مطالعـات و تحقیقات رسانه­ها.
    • فوستر، ادوارد مورگان، (1369)، جنبه­های رمان، ترجمه ابراهیم یونسی، تهران: نگاه تهران.
    • کریستوا، ژولیا، (1381)، کلام، مکالمه، رمان، ترجمه پیام یزدانجو، بسوی پسـامـدرن، تهـران: نشـر مرکز.
    • لحمدانی، حمید، (1991)، بنیة النص السردی، المرکز الثقافی العربی للطباعة و النشر و التوزیع.
    • مرتاض، عبدالملک، (1998)، فی تقنیات السرد، کویت: عالم المعرفة
    • مکاریک، ایرناریما، (1385)، دانشنامه نظریه­های ادبی معاصر، ترجمه مهران مهاجر و محمد نبـوی، چاپ دوم، تهران، آگاه .
    • میلز، سارا، (1388)، گفتمان، ترجمه فتاح محمدی، تهران: هزاره­ی سوم.
    • النصیر، یاسین، (1986)، اشکالیة المکان فی النص الأدبی، بغداد: دار الشؤون الثقافیة العامة.
    • النقاش، رجاء، (1971)، ادباء معاصرون، القاهرة: الهلال.
    • وان دایک، تئون.ای (1382)، تحلیل انتقادی گفتمان، گـروه مترجمـان ایـزدی، بهرام­پـور، خرمـایی، کاشی، میرفخرایی، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه­ها، وزارت فرهنگ وارشاد اسلامی.
    • الیسوعی، روبرت ب.کامبل، (1996)، أعلام الادب العربی المعاصـر، م2، بیروت: مرکزالدراسـات للعـالم العربی المعاصر، جامعة القدیس یوسف.
    • یورگنسن، ماریان و لوئیز فیلیپس، (1389)، نظریـه و روش در تحلیـل گفتمـان، ترجمه هـادی جلیلی، تهران: نشر نی.

    مقالات

    • آقا گل­زاده، فردوس و مریم سادات غیاثیان، (1386)،«رویکردهای غالب در تحلیل گفتمان انتقادی»، مجله زبان و زبان شناسی، دوره سوم، شماره5: 39-54.
    • آقاگل زاده، فردوس، (1386). «تحلیل گفتمان انتقادی و ادبیـات». ادب پژوهـی. دوره1، شماره 1: 17-27.
    • بتقة، سلیم،(2010)، «تلمسات نظریة فی المکان و أهمیته فی العمل الروائی»،مجلة المخبر، العدد6: 27-36
    • رضایی، غلامعباس، (1390)، «بررسی و نقد «زینب، مناظر و أخلاق ریفة» نخستین رمان معاصر عربی»، نقد ادب معاصر عربی، سال 2، شماره 1: 59-87.
    • محسنی، محمدجواد، (1391)، «جستاری در نظریه و روش تحلیل گفتمان فرکلاف» معرفت فرهنگی اجتماعی، سال3، شماره 3: 63-86.

    سایت الکترونیکی